Ekonomi haberlerini takip edenlerin sıkça karşılaştığı terimlerden biri olan dolarizasyon, özellikle enflasyon, kur artışı ve para politikası tartışmalarında ön plana çıkar. Peki, dolarizasyon ne demek, Türkiye’de dolarizasyon neden bu kadar yaygın ve ekonomiye ne gibi etkileri var?
Bu yazıda, dolarizasyonun tanımını, çeşitlerini, Türkiye’deki görünümünü ve sonuçlarını detaylıca ele alıyoruz.
DOLARİZASYON NEDİR?
Dolarizasyon, bir ülkenin yerel para birimi yerine dolar gibi yabancı para birimlerinin tasarruf, yatırım ve ticarette yoğun şekilde kullanılmasıdır.
Bu durum, genellikle yüksek enflasyon, kur oynaklığı ve parasal istikrarsızlık dönemlerinde ortaya çıkar. Dolarizasyon, sadece dolar ile sınırlı olmayabilir; euro, sterlin gibi rezerv paralar da bu kapsamda değerlendirilebilir. Ancak isim olarak en yaygın olanı dolar olduğundan bu olguya "dolarizasyon" denir.
DOLARİZASYONUN TÜRLERİ NELERDİR?
1. Finansal Dolarizasyon: Bankalardaki mevduatların döviz cinsinden tutulmasıdır. Türkiye’de en sık görülen dolarizasyon türüdür.
2. Fiyatlandırma Dolarizasyonu: Gayrimenkul, otomobil, kiralar gibi mal ve hizmetlerin fiyatlarının TL yerine dövizle belirlenmesidir.
3. Yasal Dolarizasyon: Bazı ülkelerde resmi para birimi yerine doğrudan doların kullanılmasıdır (örneğin Ekvador). Türkiye’de bu durum yoktur.
TÜRKİYE’DE DOLARİZASYON NEDEN YÜKSELİYOR?
Türkiye ekonomisinde özellikle son yıllarda döviz mevduatlarının toplam mevduat içindeki payının artması, finansal dolarizasyonun bariz bir göstergesi haline geldi. Peki, bu artışın sebepleri neler?
Yüksek Enflasyon: Türk Lirası’nın alım gücü düştükçe, bireyler dövizle tasarruf yapmayı tercih ediyor.
Kur İstikrarsızlığı: Sık sık yaşanan ani kur artışları, dövizi güvenli liman hâline getiriyor.
Faiz Politikaları: TL mevduat faizleri enflasyonun altında kaldığında, dövizli varlıklara yöneliş artıyor.
Güven Sorunu: Para politikalarına duyulan güven azaldıkça, halk yerli paradan uzaklaşıyor.
Ticari Alışkanlıklar: İthalatın yüksek olması nedeniyle birçok sektörde fiyatlandırma dövizle yapılıyor.
TÜRKİYE’DE DOLARİZASYONUN GÜNCEL GÖRÜNÜMÜ
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından açıklanan haftalık para ve banka istatistiklerine göre, 4 Nisan 2025 itibariyle yabancı para mevduatının toplam mevduatlara oranı yüzde 32,6 seviyesimdedir.
Bireysel tasarrufların önemli kısmı dolar, euro ve altın gibi dövize endeksli araçlara yönelmiştir.
Gayrimenkul, otomobil ve ticari sözleşmelerde dövizle fiyatlandırma yasağı olsa da uygulamada hâlâ karşılaşılan bir durumdur.
DOLARİZASYONUN EKONOMİYE OLUMSUZ ETKİLERİ
Para politikası etkisizleşir.
Merkez Bankası’nın TL üzerindeki kontrolü zayıflar.
Kur oynaklığı artar.
TL’ye olan güven azalır.
DOLARİZASYONUN EKONOMİYE GÖRECE OLUMLU ETKİLERİ:
Bireyler enflasyon karşısında kendilerini dövizle koruyabilir.
Dış ticaret yapan şirketler gelir ve giderlerini dengeleyebilir.
TÜRKİYE'DE NEDEN DOLARİZASYON YÜKSEK?
Enflasyon, TL'nin değer kaybı ve ekonomik belirsizlikler nedeniyle bireyler dövizi daha güvenli görmektedir.
DOLARİZASYON NASIL AZALTILIR?
Enflasyonun düşürülmesi, kur istikrarı sağlanması ve para politikasına güvenin artırılması ile azaltılabilir.
